Ben je net verhuisd, ontslagen of loopt jouw relatie niet zo lekker en voel je je onbegrepen? In dat geval kan het zijn dat je eenzame gevoelens ervaart. Dat gevoel van eenzaamheid komt bij bijna iedereen weleens naar boven. In veel gevallen zal dit al snel verdwijnen naar de achtergrond, maar niet altijd. Drieënveertig procent van de Nederlandse volwassenen voelt zich namelijk wel eens eenzaam. Dit percentage stijgt naarmate mensen ouder zijn. Maar wat is eenzaamheid eigenlijk? En wat is de relatie tussen eenzaamheid en depressie?

Wat is eenzaamheid?

Iedereen ervaart eenzaamheid op een eigen manier. Eenzaamheid is ‘de ongelijkheid van gewenste en werkelijke mate van sociaal contact’, oftewel je hebt minder contact dan je graag zou willen. Dit kan zich uiten in teleurstelling in hoe goed je sociale relaties zijn, maar ook in hoeveel sociale contacten je hebt. Sommige mensen voelen ook leegte en een gemis van verbondenheid met de buitenwereld. Eenzaamheid is een persoonlijke en subjectieve ervaring en iedereen uit dat ook anders. Vaak is het moeilijk te herkennen van buitenaf.

Grofweg zijn er twee varianten van eenzaamheid: emotionele en sociale eenzaamheid 1. Emotionele eenzaamheid is een sterk gemis van een emotionele hechte band met een persoon, vaak een partner. Sociale eenzaamheid ontstaat wanneer je betekenisvolle relaties mist met een bredere groep mensen, zoals kennissen, collega’s of buurtgenoten. Naast deze twee varianten, is er in de laatste jaren een derde variant toegevoegd, namelijk existentiële eenzaamheid: een zwervend en zinloos gevoel met betrekking tot sociale contacten. Je voelt je verloren en je kent geen eigen plek of rol in het leven. Het gevoel van eenzaamheid kan samenvallen met een werkelijke tekortkoming van betekenisvolle sociale relaties, dit wordt een sociaal isolement genoemd. Als je niet in staat bent om een sociaal netwerk op te bouwen, ben je kwetsbaarder. Het netwerk om op terug te vallen is minder groot, waardoor je tegenslagen individueel moeten verwerken. Als je weinig sociale contacten hebt, hoef je je overigens niet per se eenzaam te voelen, dit noemen we contactarm. Je hebt weinig sociale contacten (één à twee), maar je voelt je niet eenzaam doordat deze contacten voldoen aan jouw behoeften. Echter ben je wel kwetsbaarder voor sociale eenzaamheid, omdat er vaak geen sprake is van betekenisvolle relaties met een bredere groep mensen.

Als je weinig sociale contacten hebt, hoef je je overigens niet per se eenzaam te voelen.

De oorzaken van eenzaamheid

Hoe en waarom eenzaamheid ontstaat, verschilt per persoon en kan met één of meerdere factoren te maken hebben. Het gevoel kan ontstaan na een ingrijpende verandering, zoals het overlijden van een dierbare, ziekte, scheiding, verlies van werk en verhuizing. Tijdens deze verandering van de situatie, veranderen ook de sociale situaties en relaties. Ook je persoonlijkheid en sociale vermogens speelt een grote rol. De één heeft betere sociale vaardigheden dan de ander, waardoor het moeilijker kan zijn om sociale contacten aan te gaan en te onderhouden. Daarnaast kan een negatieve kijk op jezelf en de wereld de kans op eenzaamheid vergroten. Als je niet tevreden bent met jezelf, je anderen niet vertrouwt en alleen focust op de negatieve aspecten van sociaal contact, maakt dat je op zulke momenten vaak ook tot een minder aantrekkelijke vriend of kennis.

Echter heeft het gevoel van eenzaamheid ook een functie. Dit gevoel kan als signaal van het lichaam fungeren, met de boodschap dat we sociale relaties nodig hebben. Dit kan ons motiveren om meer sociaal contact op te zoeken. Mensen hebben al sinds de oudheid sociale contacten nodig om te overleven. Als het gevoel van eenzaamheid niet als een motiverend signaal, maar meer als een gevangen gevoel aanhoudt, kan het voor belemmering in het dagelijks leven zorgen.

Mensen hebben al sinds de oudheid sociale contacten nodig om te overleven.

De gevolgen van eenzaamheid

Als je je langdurig eenzaam voelt is dat niet alleen emotioneel zwaar, maar het kan ook je fysieke en mentale gezondheid negatief beïnvloeden. Eenzaamheid kan op de lange duur zorgen voor slaapgebrek, gevoelens van depressie en angst, een verminderde werking van het immuunsysteem en een verhoogde bloeddruk. Er is zelfs bewijs dat eenzaamheid de kans op een eerder te overlijden vergroot2 . Dus neem je gevoelens serieus, en probeer er wat aan te doen.

De relatie tussen depressie en eenzaamheid

Depressie en eenzaamheid staan met elkaar in verband en kunnen elkaar versterken in een negatieve vicieuze cirkel. De teleurstelling en het gemis van sociale relaties kan sombere gevoelens teweegbrengen, wat het moeilijker maakt om sociale relaties aan te gaan. Echter hoeft het niet altijd zo te zijn dat als je eenzaam bent, je je zo somber voelt dat je depressief wordt. Andersom is het vaak wel het geval: depressieve mensen voelen zich in bijna alle gevallen eenzaam. Als je depressief bent, heb je vaak geen zin om buiten de deur te stappen, laat staan je in sociale situaties te begeven en vaak heb je het idee dat niemand je begrijpt. Dit kan resulteren in een vermindering van het aantal sociale contacten en de kwaliteit daarvan. Daarnaast kan het lastig zijn om sociale relaties op te bouwen tijdens het ervaren van depressieve klachten, omdat dit heel veel energie kost.

Wat kun je doen?

Het aanpakken van eenzaamheid is een lastig en ingewikkeld proces dat per persoon verschilt. In eerste instantie is het goed om te kijken naar wat je op dit moment precies mist en wat ervoor zou kunnen zorgen dat je je minder eenzaam voelt. Op deze manier kun je zelf sturing nemen in het veranderen van je gevoel van eenzaamheid. Nadat je hebt uitgezocht waar de eenzame gevoelens vandaan komen en hoe deze gestimuleerd worden, kun je kijken naar een oplossing. Realiseer je echter wel dat het probleem niet in alle gevallen helemaal opgelost kan worden of niet op de korte termijn. In sommige situaties is het ook goed om te leren hoe je het beste om kunt gaan met de eenzame gevoelens.

In eerste instantie is het goed om te kijken naar wat je op dit moment precies mist en wat ervoor zou kunnen zorgen dat je je minder eenzaam voelt.

Een veelgebruikte en wetenschappelijk bewezen therapie om eenzaamheid te behandelen is cognitieve gedragstherapie, oftewel CGT. Bij deze therapie wordt er gezocht naar een diepere oorzaak van deze eenzaamheid en hoe deze behandeld kan worden. CGT focust vooral op de negatieve leefregels die op de voorgrond treden van de cliënt. De therapie probeert negatieve gedachten van de cliënt op gebeurtenissen en gevoel om te zetten in een objectieve kijk op de wereld. Het werken aan je negatieve leefregels is ook een effectieve therapie bij depressie en ook om terugval te voorkomen. Bekijk voor meer informatie over cognitieve therapie en andere manieren om terugval te voorkomen de Brochure van het UMCG, uitgebracht in samenwerking met de Universiteit Utrecht en de Depressie Vereniging.

Voel jij je eenzaam en weet je niet waar je moet beginnen? Kijk op Eenzaam.nl voor alle instanties die je zouden kunnen helpen om je minder eenzaam te laten voelen of voor een luisterend oor.

 

 

 

Over de auteur van deze blogpost:

Ilse Betten studeert Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam bij de UMCG Depressiestudie (www.depressiestudie.com). Samen met het team doet ze onderzoek naar werking van preventieve cognitieve therapie bij terugvalpreventie van depressie, waarbij zij zich specifiek bezighoudt met (bel)screenings en het monitoren van therapiesessies.